Działalność zawodowa terapeuty oraz superwizora behawioralnego jest skoncentrowana na udzielaniu profesjonalnej pomocy osobom z różnego rodzaju zaburzeniami czy problemami. Kodeks etyczny ma pomóc w rozwoju wrażliwości etycznej, ma uzmysławiać wagę tych procedur, które chronią etyczny walor procesu terapii oraz ma ułatwić podejmowanie konkretnych etycznych decyzji. Dodatkowo Kodeks ma służyć wszystkim tym, którzy zdecydowali się pracować jako terapeuci behawioralni: ma wspierać proces kształtowania ich wrażliwości etycznej oraz przypominać o konieczności nieustannej i uważnej troski o etyczną poprawność relacji między terapeutą, klientem/pacjentem (beneficjentem) i jego rodziną/opiekunami. W swojej praktyce terapeuci behawioralni są zobowiązani do stosowania podstawowych zasad etycznych (Koocher i Keith–Spiegel, 1998):
Kodeks Etyczny Polskiej Licencji Terapeuty Behawioralnego (PLTB) stanowi zbiór zasad określających tok postępowania oraz zachowań etycznych podmiotów pracujących w obszarze terapii behawioralnej. Osoby posiadające licencję PLTB są zobowiązane do stosowania standardów w nim zawartych. Dodatkowo terapeuta oraz superwizor behawioralny są odpowiedzialni za przestrzeganie powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Komisja ds. Etyki PLTB jest organem, do którego należy zgłaszać nadużycia oraz nieetyczne zachowania terapeutów oraz superwizorów behawioralnych. Wszelkie pytania/wątpliwości natury etycznej także powinny być kierowane do Komisji. Celem działania Komisji ds. Etyki jest rozwiązywanie problemów etycznych, ochrona terapeutów i superwizorów behawioralnych, ochrona beneficjentów oraz podjęcie odpowiednich działań w momencie zaistnienia nadużyć oraz nieprzestrzegania niniejszego Kodeksu (np. skreślenie z listy PLTB).
Rozdział I. Odpowiedzialne zachowanie terapeuty behawioralnego
a) Terapeuta i superwizor behawioralny podczas podejmowania decyzji związanych z pracą powinni polegać na wiedzy opartej na naukowych dowodach pochodzących z badań podstawowych i stosowanych.
b) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do rozpowszechniania informacji na temat terapii behawioralnej poprzez prezentacje, dyskusje, artykuły, czy też za pośrednictwem mediów.
c) Każdy terapeuta i superwizor behawioralny powinien prowadzić zajęcia oraz szkolenia tylko w granicach swoich kompetencji.
d) Terapeuta i superwizor behawioralny powinni dbać o rozwijanie swoich kompetencji poprzez uczestniczenie w warsztatach, szkoleniach i konferencjach o tematyce behawioralnej oraz czytać na bieżąco fachową literaturę.
e) Terapeuta i superwizor behawioralny powinni być prawdomówni oraz promować uczciwe i rzetelne zachowanie u innych.
f) Terapeuta i superwizor behawioralny powinni dotrzymywać zobowiązań, umów, utrzymując przy tym wysokie standardy pracy oraz nie powinni podejmować zobowiązań i zadań, którym nie sprostają.
g) Zachowanie terapeuty i superwizora behawioralnego powinno być zgodne z przepisami prawnymi i etycznymi, przyjętymi w obrębie wspólnoty społecznej i profesjonalnej, której są członkami.
h) Podczas świadczenia usług terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do używania zrozumiałego dla swoich beneficjentów języka, który powinien być spójny z pojęciami związanymi z terapią behawioralną.
i) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do powstrzymywania się od świadczenia usług, gdy ich sytuacja osobista może wpłynąć negatywnie na świadczone usługi.
j) Terapeuta i superwizor behawioralny nie powinni dopuszczać do mieszania ról społecznych, w których występują w stosunku do beneficjentów lub ich opiekunów.
k) Terapeuta i superwizor behawioralny nie powinni przyjmować ani ofiarowywać prezentów beneficjentom lub ich opiekunom, które mogłyby prowadzić do konfliktu zobowiązań lub interesów.
Rozdział II. Odpowiedzialność terapeutów behawioralnych wobec beneficjentów
a) Terapeuta i superwizor behawioralny są odpowiedzialni i zobowiązani do świadczenia wysokiej jakości usług w stosunku do wszystkich stron będących beneficjentami usług terapeutycznych.
b) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do świadczenia usług wobec beneficjentów zgodnie ze swoją wiedzą, wykształceniem i doświadczeniem. Jeśli w danym przypadku posiadane przez terapeutę behawioralnego umiejętności terapeutyczne nie są wystarczające, to terapeuta ma obowiązek skonsultować wątpliwości z superwizorem behawioralnym lub też terapeutą behawioralnym mającym doświadczenie w danej dziedzinie.
c) W przypadku zaangażowania wielu stron, które mogą być uznane za beneficjentów, przed rozpoczęciem świadczenia swoich usług, terapeuta powinien ustalić hierarchię ważności celów swojego działania i poinformować o tym wszystkie zaangażowane strony.
d) W przypadku konfliktu interesów terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są zawsze wspierać interesy głównego beneficjenta, którym jest osoba poddawana terapii.
Rozdział III. Współpraca z innymi specjalistami
a) Celem świadczenia jak najbardziej profesjonalnych i specjalistycznych usług, w sytuacjach
w których jest to wskazane i konieczne dla dobra beneficjenta, terapeuta i superwizor behawioralny powinni współpracować z innymi specjalistami. Współpraca ta powinna dotyczyć osób pracujących zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz założeniami terapii behawioralnej.
b) Terapeuta i superwizor behawioralny mają możliwość zalecenia konsultacji medycznych beneficjentowi w sytuacjach, w których istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo, że zachowanie głównego beneficjenta jest pod wpływem zmiennych medycznych lub biologicznych.
Rozdział IV. Udział osób trzecich
a) W przypadku świadczenia usług na rzecz osób małoletnich lub osób z niepełnosprawnością, które realizowane są na wniosek osób trzecich (rodziców, opiekunów, wychowawców), terapeuta i superwizor behawioralny mają obowiązek poinformować te osoby (np. opiekuna prawnego beneficjenta) o ich prawach do wszelkich danych i dokumentów oraz o charakterze i zakresie świadczonych usług.
b) Dobro beneficjenta stoi ponad dobrem wszelkich innych osób. W sytuacji, gdy osoba trzecia domaga się świadczenia usług niezgodnych z rekomendacjami terapeuty i superwizora behawioralnego, są oni zobowiązani do rozwiązania kwestii spornej w jak najlepszym interesie beneficjenta. W sytuacji, gdy spór nie może zostać rozwiązany – terapeuta i superwizor behawioralny mogą przerwać świadczenie swoich usług.
Rozdział V. Prawa i przywileje beneficjentów. Poufność danych oraz prowadzenie dokumentacji
a) Każdy beneficjent ma prawo do terapii, która oparta jest na dowodach naukowych i dostosowana do potrzeb każdego beneficjenta. Obowiązkiem terapeuty i superwizora behawioralnego jest informowanie beneficjenta o metodach leczenia i terapii, które są oparte na dowodach naukowych i najbardziej skuteczne.
b) Terapeuta i superwizor behawioralny powinni analizować i oceniać efekty terapii oraz jej możliwy wpływ na zmianę w zakresie zachowań osoby poddanej terapii.
c) Nadrzędnym celem terapeutycznym jest dobro beneficjenta rozumiane jako zapewnienie prawa do rozwoju, przebywania w środowisku terapeutycznym, zapewnienia bezpieczeństwa oraz traktowania z szacunkiem.
d) Na prośbę beneficjenta lub jego opiekuna prawnego, terapeuta i superwizor behawioralny mają obowiązek przedstawić swoje kwalifikacje.
e) Nagrywanie sesji terapeutycznych odbywa się za pisemną zgodą beneficjenta lub jego opiekuna prawnego.
f) Terapeuta i superwizor behawioralny mają obowiązek chronić prywatność oraz poufność danych swoich beneficjentów zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa (RODO) oraz Regulaminem PLTB.
g) Terapeuta i superwizor behawioralny mogą udostępniać informacje będące danymi osobowymi beneficjenta (w formie fotograficznej, pisemnej lub video), tylko w sytuacji posiadania pisemnej zgody beneficjenta lub jego opiekunów prawnych. Zgoda ta powinna być podpisana przed rozpoczęciem świadczenia usług terapeutycznych.
h) Terapeuta i superwizor behawioralny nie mają prawa ujawniać poufnych informacji bez zgody beneficjenta lub jego opiekunów prawnych, za wyjątkiem sytuacji nakazanych przez obowiązujące przepisy prawne.
i) Terapeuta i superwizor behawioralny mają obowiązek uzyskać zgodę (ustną lub pisemną) beneficjenta lub jego opiekunów prawnych przed uzyskaniem lub przekazaniem dokumentacji beneficjenta z lub do innych źródeł celem przeprowadzenia oceny behawioralnej.
Rozdział VI. Dokumentowanie pracy zawodowej i badań naukowych oraz przechowywanie dokumentacji
a) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do odpowiedniego dokumentowania swojej pracy zawodowej, obejmującej świadczenie usług terapeutycznych oraz przeprowadzanie badań naukowych, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, w tym RODO, oraz regulacjami zawartymi w Regulaminie PLTB.
b) Terapeuta i superwizor behawioralny mają obowiązek tworzenia i przechowywania dokumentacji w sposób zgodny z prawem i zapewniający zachowanie poufności.
c) Terapeuta i superwizor behawioralny mają obowiązek tworzenia, rozpowszechniania, przechowywania oraz niszczenia dokumentacji i danych dotyczących przeprowadzania badań naukowych oraz świadczenia usług terapeutycznych zgodnie z prawem, zachowując poufność i w sposób umożliwiający przeniesienie nadzoru nad usługami w dowolnym momencie.
d) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są przechowywać dokumentację i dane przez okres 5 lat.
Rozdział VII. Przerwanie lub zaprzestanie świadczenia usług
a) Terapeuta i superwizor behawioralny powinni zakończyć relację terapeutyczną z beneficjentem, gdy:
b) Możliwe jest przerwanie świadczenia usług terapeutycznych, gdy beneficjent nie zrealizował celów zawartych w kontrakcie behawioralnym. Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązują się w tej sytuacji do podjęcia wysiłków, aby przenieść świadczenie usług na innego specjalistę.
Rozdział VIII. Ocena zachowania
a) Terapeuta i superwizor behawioralny w swoich praktykach i badaniach naukowych powinni stosować behawioralno-analityczne techniki oceny zachowania.
b) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do przeprowadzania oceny funkcjonalnej zachowań przed opracowaniem zaleceń oraz programów zmiany zachowań.
c) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do przedstawienia beneficjentowi lub jego opiekunom prawnym:
d) Terapeuta i superwizor behawioralny mają obowiązek gromadzenia i graficznego przedstawiania danych w sposób umożliwiający podejmowanie decyzji dotyczących realizowania programów zmian zachowań, zgodnie z regulacjami rekomendowanymi przez PLTB.
e) Terapeuta i superwizor behawioralny mają obowiązek wyjaśnienia beneficjentom lub ich opiekunom prawnym wyników przeprowadzonych oddziaływań terapeutycznych w sposób dla nich zrozumiały.
Rozdział IX. Terapeuci behawioralni i programy zmian zachowań
a) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do opracowywania programów zachowań koncepcyjnie spójnych z prawami behawioralno - analitycznymi.
b) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są uzyskać zgodę beneficjentów lub ich opiekunów prawnych na realizowanie programów. Dodatkowo zobowiązani są do uzyskania pisemnej zgody beneficjenta lub jego opiekuna prawnego na realizację programu zmiany zachowań przed rozpoczęciem jego realizacji lub przed wprowadzeniem w nim zmian.
c) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są dostosować i zindywidualizować programy zmian zachowań do potrzeb każdego beneficjenta, biorąc pod uwagę zmienne środowiskowe, wyniki przeprowadzonej oceny funkcjonalnej oraz cele terapii.
d) Terapeuta i superwizor behawioralny powinni opracować cele programu zmiany zachowań i przedstawić je w formie pisemnej. Każdy program, na ile jest to możliwe, powinien być poprzedzony przeprowadzeniem analizy korzyści i ryzyka w związku z wprowadzeniem danych procedur do osiągnięcia celów programu oraz wskazaniem beneficjentowi lub jego opiekunom prawnym niezbędnych warunków środowiskowych koniecznych do tego, aby dany program był skuteczny.
e) Jeżeli z jakiegoś powodu (np. warunków środowiskowych, braku współpracy ze strony opiekunów/nauczycieli beneficjenta itp.) nie jest możliwa realizacja danego programu terapeutycznego, terapeuta i superwizor behawioralny mają możliwość (a) poddania danego problemu superwizji, (b) weryfikacji celów terapeutycznych, (c) rozwiązania kontraktu wraz z referencją do innych terapeutów/superwizorów.
f) Jeśli zmienne środowiskowe (wskazywane w poprzednim punkcie) utrudniają realizację programu zmiany zachowań, terapeuta i superwizor behawioralny powinni dążyć do wyeliminowania tych ograniczeń.
Rozdział X. Stosowanie procedur karzących
a) Terapeuta i superwizor behawioralny powinni w pierwszej kolejności rozważać stosowanie procedur proaktywnych bazujących m.in. na wzmacnianiu i modyfikacji środowiska. Jeśli procedury te nie przynoszą oczekiwanych efektów mogą rozważyć wykorzystanie procedur reaktywnych opartych na wygaszaniu lub karaniu. Przed wdrożeniem procedur opartych na wygaszaniu lub karaniu, terapeuta i superwizor behawioralny muszą upewnić się, że wszystkie inne możliwości oparte na wzmacnianiu i modyfikacji środowiska zostały zastosowane.
b) Jeśli w programach zmiany zachowań konieczne jest zastosowanie procedur opartych na wygaszaniu lub karaniu, terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do równoległego kształtowania zachowań alternatywnych.
c) Niezależnie od zasady opisanej w ustępie (a), terapeuta i superwizor behawioralny mają prawo zastosować procedury oparte na karaniu względem prezentowanego zachowania trudnego w sytuacji, kiedy zachowanie to zagraża beneficjentowi lub innym osobom w jego otoczeniu.
d) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do stałej weryfikacji efektywności stosowanych procedur opartych na karaniu oraz wprowadzania zmian w tych procedurach, jeśli okazują się nieskuteczne.
e) Terapeuta powinien korzystać z dodatkowego wsparcia (superwizji) w sytuacjach, w których konieczne jest stosowanie procedur opartych na karaniu. Konieczne jest odbycie szczegółowego szkolenia dotyczącego prawidłowego stosowania tych procedur oraz weryfikacja umiejętności nabytych w tym zakresie.
f) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do oceny restrykcyjności wszystkich planowanych procedur.
g) Terapeuta i superwizor behawioralny zobowiązani są do stosowania jak najmniej restrykcyjnych, ale efektywnych procedur.
Rozdział XI. Superwizorzy behawioralni
Rozdział XII. Oświadczenia publiczne
Rozdział XIII. Terapeuci i superwizorzy behawioralni a badania naukowe
Rozdział XIV. Odpowiedzialność etyczna terapeuty i superwizora behawioralnego